نغمــــــــــه های ماندگار
مقام شناسی فن تلاوت قرآن کریم
نغمــــــــــه های ماندگار
مقام شناسی فن تلاوت قرآن کریمالحان و فواصل (تکنیک استفاده از فواصل)
به نام خدا
الحـــــــــــــــــان و فواصـــــــــــــــــــــــــــــل
در مطلب قبلی، تکنیک های مهم قرینه سازی و موتیف پردازی را که کاربرد آنها، ایجاد تنوع در اجرای الحان تلاوت است، بررسی نمودیم.
در این مطلب نیز به تکنیک مهم دیگری می پردازیم که استفاده از آن در تلاوت قاریان مصری از نسل های مختلف و بویژه قاریان قدیمی، رایج می باشد ولی در تلاوت قاریان ایرانی کمتر دیده می شود.این تکنیک، بهره گیری از فاصله یا فواصل مطبوع موسیقایی در تلاوت میباشد.
مقدمه:
برای تقریب ذهن فرض نمایید قاری در عقد بیات (پنتاکورد بیات - درجات 1 تا 5 بیات) به اجرا می پردازد و احتمالا برای رسیدن از درجه اول به درجه پنجم بیات به صورت حرکت نردبانی از پله های دوم و سوم و چهارم بیات نیز عبور مینماید (چه به شکل سریع یا با طمانینه)
اما حالتی را درنظر بگیرید که قاری برای رسیدن از درجه 1 به درجه 5 بیات، درجات میانی (2و3و4) را رها نموده و مستقیما از درجه 1 به درجه 5 پرش نماید؛ در این حالت قاری از فاصله مطبوع موسیقایی استفاده نموده است.
در حالت پیشرفته تر، قاری فنان، از دو یا چند فاصله استفاده مینماید؛ (مثلا از درجه 8 به درجه 4 و از درجه 4 به درجه 1 بیات پرش میکند) یا اینکه از فواصل موسیقایی در شکل دادن تکنیک موتیف سازی یا تکنیک قرینه سازی در الحان بهره میگیرد.
نکته:
در نظر داشته باشید هدف اصلی از استفاده از فواصل در الحان، افزایش فرم ها و شیوه های مختلف در اجرای نغمات و ملودی های معمول می باشد.
تذکرات:
1-این مطلب کمی تخصصی و فنی است و توضیحات ارائه شده برای مثالها جهت آشنایی بیشتر میباشد و نیازی به درگیری زیاد با آن نیست.
2-کل مثال های هر دسته به صورت پوشه آرشیو شده با فرمت Rar هم قرار داده شده است تا جهت سهولت در دانلود از آن استفاده شود.
(روی همه ویندوزهای نصب شده روی لپ تاپ یا کامپیوتر نرم افزار بازکردن پوشه های آرشیو شده با فرمت Rar موجود است ولی معمولا روی گوشی ها این نرم افزار کمتر نصب شده است)
1-فاصله 1.5 پرده ای
این فاصله در مواقعی که دو فاصله سه چهارم پرده (و یا یک فاصله یک پرده ای و یک فاصله نیم پرده ای) پشت سر هم قرار گیرند قابل استفاده می باشد.
اما با اینکه جزو فاصله های پرکاربرد نمی باشد، به علت ایجاد تنوع و زیبایی در نغمات، به هر شکل نمی توان از آن صرف نظر نمود.
مثال صوتی 1:
استاد کامل یوسف بهتیمی - سوره احزاب - استفاده از فاصله 1.5 پرده ای (بین درجات 1و3 نهاوند) در عبارت <و لا>
- حرکت لحنی استاد در عقد نهاوندبوده و به شکل 1>>3>>4>>5 می باشد.
مثال صوتی 2:
استاد کامل یوسف بهتیمی- سوره کهف - استفاده از فاصله 1.5 پرده ای (بین درجات 1و3 نهاوند) در عبارت <الو لایه>
- حرکت لحنی استاد در عقد نهاوند، به شکل 1>>3>>4>>5 می باشد
مثال صوتی 3:
استاد محمود رمضان - سوره انعام - سه مرتبه استفاده از فاصله 1.5 پرده ای (بین درجات 1و3 نهاوند) در عبارات <علی طا-ئفتین> و < طائفتین من قـ> و <لغفلین>
دانلود کل سه مثال به صورت یکجا به شکل پوشه آرشیو شده با فرمت Rar
2-فاصله یک و سه چهارم پرده ای
این فاصله بیشتر در ثلاثی رست و ثلاثی سه گاه که از دو فاصله یک پرده ای و سه چهارم پرده ای تشکیل شده اند، استفاده میگردد.
در عمل با اینکه فاصله پرکاربردی نیست ولی اجراهای بسیار ماندگاری با استفاده از این فاصله ثبت شده اند.
مثال صوتی1:
استاد عبدالفتاح شعشاعی - سوره ق - چهار مرتبه استفاده از فاصله یک و سه چهارم پرده (بین درجات 4و6 مقام فرعی حسینی) در عبارات <والله> <بصیر> <بما> <تعملون>
مثال صوتی 2:
استاد عبدالفتاح شعشاعی - سوره کهف - دو مرتبه استفاده از فاصله یک و سه چهارم پرده (بین درجات 4و6 مقام حجاز) در عبارات <قالوا> <ربکموا>
استاد عبدالفتاح شعشاعی - سوره کهف - استفاده از فاصله یک و سه چهارم پرده (بین درجات 6و8 مقام حجاز) در عبارات <ولا یشعرن>
دانلود کل سه مثال به صورت یکجا به شکل پوشه آرشیو شده با فرمت Rar
3-فاصله 2 پرده ای
این فاصله اکثرا در مواقعی استفاده شده که سه درجه پیاپی و با دو بعد یک پرده ای پشت سر هم قرار میگیرند. مانند استفاده از آن در مقامات عجم، کرد و فرعیات نهاوند یا قسمت اوج صبا که از ثلاثی عجم تشکیل شده است.
در اصطلاح موسیقی به آن فاصله سوم بزرگ می گویند. البته ما کاری به این اسامی نداریم.
فاصله مذکور توسط قراء مختلفی استفاده شده است ولی چهار مثال زیر از ابتکارات شیخ محمود رمضان در استفاده از این فاصله به شکل بدیع میباشد.
مثال صوتی1:
استاد محمود رمضان - سوره مومنون - استفاده از فاصله 2 پرده ای (بین درجه اول کرد در اکتاو دوم و درجه ششم کرد در اکتاو اول) در کلمه <السیئه>
مثال صوتی2:
استاد محمود رمضان - سوره مریم - استفاده از فاصله 2 پرده ای (بین درجه اول نهاوند در اکتاو دوم و درجه 6 نهاوند در اکتاو اول) در کلمه <غلام>
مثال صوتی3:
استاد محمود رمضان - سوره مومنون - استفاده از فاصله 2 پرده ای (بین درجه اول نهاوند در اکتاو دوم و درجه 6 نهاوند در اکتاو اول) در کلمه <بما>
مثال صوتی 4:
استاد محمود رمضان - سوره بقره آیه 85 - دو مرتبه استفاده از فاصله 2 پرده ای (بین درجه اول نهاوند در اکتاو دوم و درجه 6 نهاوند در اکتاو اول) در مد غنه <جزاء من یفعل> و در مد غنه <منکم>
مثال صوتی 5:
استاد مصطفی اسماعیل - سوره لقمان - استفاده از فاصله 2 پرده ای (بین درجه اول صبا در اکتاو دوم و درجه 6 صبا در اکتاو اول) در <اتبعوا ما> و استفاده از فاصله اکتاو در <انزل الله>
دانلود کل سه مثال به صورت یکجا به شکل پوشه آرشیو شده با فرمت Rar:
4-فاصله 2.5 پرده ای
این فاصله جزو فواصل پرکاربرد می باشد و به آن، در اصطلاح موسیقی، فاصله چهارم درست میگویند. همانطور که می دانید؛ جنس اصلی اکثر مقامات اصلی (مانند بیات، حجاز، رست، عجم، نهاوند، کرد و نکریز) متشکل از 2.5 پرده می باشد.
(مثال نقض: جنس صبا (2 پرده) و جنس سه گاه )
به دلیل پرکاربرد بودن این فاصله، مثال های بیشتری از آن استفاده شده است.
مثال صوتی 1:
استاد محمد رفعت - اسراء - استفاده از فاصله 2.5 پرده ای (بین درجه 4 و درجه 1 حجاز) در اکتاو دوم در کلمه <لها>
مثال صوتی 2:
استاد عبدالفتاح شعشاعی - سوره علق- استفاده از فاصله 2.5 پرده ای (بین درجه اول نهاوند در اکتاو دوم و درجه پنجم نهاوند در اکتاو اول) در عبارات <ینهی> و <کان علی هدی>
مثال صوتی 3:
استاد عبدالفتاح شعشاعی - سوره کهف - استفاده از فاصله 2.5 پرده ای (بین درجه اول راست در اکتاو دوم و درجه پنجم رست در اکتاو اول) در عبارت <ولو جئنا>
مثال صوتی 4:
استاد عبدالفتاح شعشاعی - سوره انسان - استفاده از فاصله 2.5 پرده ای (بین درجه سوم صبا در اکتاو دوم و درجه هفتم صبا در اکتاو اول) در عبارت <کاسا کان>
مثال صوتی 5:
استاد مصطفی اسماعیل - بقره - استفاده از فاصله 2.5 پرده ای (بین درجه سوم بیات در اکتاو دوم و درجه هفتم بیات در اکتاو اول) در عبارت <من ذالذی>
مثال صوتی 6:
استاد مصطفی اسماعیل - بقره - دو مرتبه استفاده از فاصله 2.5 پرده ای (بین درجه اول و درجه چهارم رست در اکتاو دوم) در عبارت <والارض ذات>
مثال صوتی 7:
استاد مصطفی اسماعیل - بقره - استفاده از فاصله 2.5 پرده ای (بین درجه اول و درجه چهارم رست در اکتاو دوم) در کلمه <له من>
مثال صوتی 8:
استاد مصطفی اسماعیل - بقره - استفاده از فاصله 2.5 پرده ای (بین درجه اول و درجه چهارم نهاوند در اکتاو دوم) در عبارت <جالوت و >
مثال صوتی9:
استاد مصطفی اسماعیل - لقمان - استفاده از فاصله 2.5 پرده ای (بین درجه سوم نهاوند در اکتاو دوم و درجه هفتم نهاوند در اکتاو اول) در عبارت <عن والده >
مثال صوتی 10:
استاد محمود رمضان -اعلی- دو مرتبه استفاده از فاصله 2.5 پرده ای بین درجه 4 و 1 رست در عبارت <الا> و <ما>
مثال صوتی 11:
استاد محمد عمران - فاطر - استفاده از فاصله 2.5 پرده ای (بین درجه چهارم و درجه اول کرد) در عبارت <ولا ینقص>
دانلود کل سه مثال به صورت یکجا به شکل پوشه آرشیو شده با فرمت Rar:
5-فاصله 3.5 پرده ای
این فاصله نیز جزو فواصل پرکاربرد می باشد و در اصطلاح موسیقی به آن، فاصله پنجم درست میگویند.
در همه مقامات اصلی (بیات، حجاز، رست، عجم، نهاوند، نکریز، کرد، صبا و سه گاه)، فاصله بین درجات اول و پنجم، برابر 2.5 پرده می باشد. (مثال نقض از مقامات فرعی: مقام فرعی عراق که عقد آن کمتر از 3.5 پرده می باشد.)
مثال صوتی 1:
استاد عبدالفتاح شعشاعی - کهف - فاصله 3.5 پرده ای بین درجه پنجم و درجه اول رست در عبارت <انما انا>
مثال صوتی 2:
استاد عبدالفتاح شعشاعی - انسان - استفاده از فاصله 3.5 پرده ای بین درجه پنجم و درجه اول نهاوند در عبارت <عالیهم ثیاب>
مثال صوتی 3:
استاد عبدالفتاح شعشاعی - نجم - استفاده از فاصله 3.5 پرده ای (بین درجه هشتم و درجه چهارم رست) در عبارت <سعیه سوف>
مثال صوتی 4:
استاد عبدالفتاح شعشاعی - کهف - دو مرتبه استفاده از فاصله 3.5 پرده ای (بین درجه چهارم نهاوند در اکتاو دوم و درجه هفتم نهاوند در اکتاو اول) در عبارت <صالحا فاراد ربک>
مثال صوتی 6:
مثال صوتی 8:
استاد محمود رمضان - لقمان - استفاده از فاصله 3.5 پرده ای (بین درجه چهارم بیات و درجه هشتم مقام بیات ) در عبارت <لکل صبار>
دانلود کل هشت مثال به صورت یکجا به شکل پوشه آرشیو شده با فرمت Rar:
6-فاصله 4.5 پرده ای
این فاصله جزو فواصل بسیار کم کاربرد می باشد که متشکل از یک عقد به اضافه یک پرده میباشد (3.5 + 1 = 4.5) و در اصطلاح موسیقی به آن فاصله ششم بزرگ می گویند. البته این اصطلاحات جنبه مطالعه آزاد دارد.
مثال صوتی 1:
استاد عبدالفتاح شعشاعی - کهف - استفاده از فاصله 4.5 پرده ای (بین درجات ششم و اول مقام راست) در عبارت <لهم جنات>
مثال صوتی 2:
استاد عبدالفتاح شعشاعی - کهف - استفاده از فاصله 4.5 پرده ای (بین درجات اول و ششم مقام راست) در عبارت <بحسبان>
مثال صوتی 3:
استاد عبدالفتاح شعشاعی - ضحی شرح - استفاده از فاصله 4.5 پرده ای (بین درجه پنجم نهاوند در اکتاو دوم و درجه هفتم نهاوند در اکتاو اول) در عبارت <فلا تنهر و اما>
دانلودکل سه مثال به صورت یکجا به شکل پوشه آرشیو شده با فرمت Rar
7-فاصله 6 پرده ای (اکتاو)
اگر در فن تواشیح و انشاد دینی توجه نموده باشید مثلا در تواشیح ماندگار اسماء الحسنی، تک خوان گروه انشاد دینی، همان عباراتی که گروه ادا می نمایند را همزمان در یک اکتاو بالاتر اجرا میکند.
استفاده از این فاصله در فن تلاوت نیز رایج است و همانطور که می دانید؛ یک اکتاو متشکل از هشت درجه یا شش پرده کامل میباشد و فاصله 6 پرده ای (اکتاو) را در اصطلاح موسیقی، هشتم درست می نامند.
استاد عبدالفتاح شعشاعی - نجم - استفاده از فاصله اکتاو یا 6 پرده ای (بین درجات اول و هشتم مقام سه گاه) در کلمه <زوجین الذکر>
مثال صوتی 2:
استاد محمود رمضان - اسراء - استفاده از فاصله اکتاو یا 6 پرده ای (بین درجات اول و هشتم مقام نهاوند) در عبارت <یزید الظالمین>
مثال صوتی 3:
استاد محمد عمران - فصلت - سه مرتبه استفاده از فاصله اکتاو یا 6 پرده ای (بین درجات اول و هشتم مقام راست) در عبارت <تری الارض خاشعه فاذا انزلنا>
در قسمت بعدی مطلب، ان شاءالله به استفاده از فواصل(چند فاصله توامان در یک فراز) و اجرای موتیف سازی و قرینه سازی ها با کمک فواصل اشاره خواهد شد.
نویسنده و محقق:
مهندس احسان اعتباریان - اصفهان (1394)
اگر تمایل به کسب اطلاعات بیشتر و یا حتی دریافت آثار داشتید به آدرس های زیر مراجعه نمائید
کلیه اطلاعات مورد نیاز برای دریافت کتاب ها در کانال قاریان حرفه ای در تلگرام و ایتا و ایستاگرام ارائه شده است
صفحه اینستاگرام قاریان حرفه‌ای [ مدرسه تلاوت ]
مرکز معرفی و پخش کتابهای آموزشی صوت و لحن تلاوت؛ اگر مایل بودید عضو شوید!
معرفی سه اپلیکیشن حرفه‌ای برای آموزش مقامات تلاوت و ترتیل
برنامه مدرسه تلاوت 1 (استاد مصطفی اسماعیل) در کافه بازار:
برنامه مدرسه تلاوت 2 (استاد محمد صدیق منشاوی) در کافه بازار:
برنامه مدرسه ترتیل (استاد محمد صدیق منشاوی) در کافه بازار:
https://cafebazaar.ir/app/com.anarstudio.tartilschoolone
سلام
مجموعه تحلیل حرفه ای رو چطور میتونم تهیه کنم
سلام علیکم
اگر قصد دریافت دارید پس از اطلاع از هدیه کتاب به شماره 09130204048 پیام بدید تا راهنمائیتون کنیم.
با سلام خدا پر و مادرتان را بیامرزه سایت خیلی عالیه من فقط چگونگی تشخیص فاصله های نامانوس مثل 3/5 را نمیدونم با دیاپازون میگیرید
سلام علیکم
احسنت. از سوالتون لذت بردیم.
فاصله 2.5 و 3.5 و 6 پرده ای جزو فواصل مطبوع هستند.
فواصل را هم با صدا میشه اندازه گفت و هم با دیاپازون.
صد البته دیاپازون دقیق تر است.